โรคอ้วน (Obesity)

โรคอ้วน ไม่ใช่เพียงแค่ภาวะที่น้ำหนักเกินมาตรฐาน แต่เป็นปัญหาสุขภาพเรื้อรังที่เกิดจากการสะสมของไขมันในร่างกายมากผิดปกติ ซึ่งนำไปสู่ความเสี่ยงของโรคต่าง ๆ ทั้งทางร่างกายและจิตใจ ปัจจุบันองค์การอนามัยโลก (WHO) จัดให้โรคอ้วนเป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงสำคัญของการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร

ความหมายของโรคอ้วน

โรคอ้วนหมายถึงภาวะที่มีไขมันในร่างกายสะสมมากเกินไปจนส่งผลกระทบต่อสุขภาพ การวัดว่าใครเป็นโรคอ้วนหรือไม่ มักใช้ “ค่าดัชนีมวลกาย (BMI)” ซึ่งคำนวณจาก:

BMI = น้ำหนักตัว (กิโลกรัม) ÷ ส่วนสูง (เมตร)²

เกณฑ์การวินิจฉัยโรคอ้วนในผู้ใหญ่ (สำหรับคนไทย)

สาเหตุของโรคอ้วน

โรคอ้วนเกิดจากหลายปัจจัยที่เกี่ยวข้องกัน ทั้งด้านร่างกาย จิตใจ พฤติกรรม และสิ่งแวดล้อม ดังนี้:

1. พฤติกรรมการบริโภค

• บริโภคอาหารพลังงานสูง เช่น ของทอด อาหารจานด่วน ขนมหวาน น้ำหวาน
• กินมากเกินกว่าที่ร่างกายต้องการ
• การกินอาหารเร็วเกินไป ทำให้รู้สึกอิ่มช้า
  

2. ขาดการออกกำลังกาย

• พฤติกรรมอยู่กับที่ เช่น นั่งทำงานทั้งวัน เล่นโทรศัพท์หรือดูทีวีนาน
• ไม่มีกิจกรรมที่เผาผลาญพลังงานอย่างสม่ำเสมอ
  

3. พันธุกรรมและการเผาผลาญ

• พันธุกรรมส่งผลต่อระบบเผาผลาญและการสะสมไขมัน
• บางคนอาจเผาผลาญช้ากว่าปกติ แม้กินไม่มากก็อ้วนง่าย
  

4. ภาวะฮอร์โมนผิดปกติ

• เช่น ภาวะไทรอยด์ทำงานต่ำ (Hypothyroidism), ภาวะถุงน้ำรังไข่หลายใบ (PCOS)
• ฮอร์โมนบางชนิดควบคุมความหิว ความอิ่ม เช่น เลปติน และเกรลิน
  

5. จิตใจและพฤติกรรม

• เครียด วิตกกังวล หรือซึมเศร้า อาจทำให้ “กินเพื่อระบายอารมณ์”
• การนอนหลับไม่เพียงพอ ส่งผลต่อฮอร์โมนควบคุมความหิว
  

6. สิ่งแวดล้อม

• อยู่ในสังคมที่เอื้อต่อพฤติกรรมเนือยนิ่ง
• มีอาหารฟาสต์ฟู้ดขายมาก และเข้าถึงได้ง่าย
  
  
  

ภัยร้ายจากโรคอ้วน

โรคอ้วนเพิ่มความเสี่ยงของโรคร้ายหลายชนิด ซึ่งหลายโรคอาจรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิตได้:

1. โรคไม่ติดต่อเรื้อรัง (NCDs)

• เบาหวานชนิดที่ 2
• ความดันโลหิตสูง
• ไขมันในเลือดสูง
• โรคหัวใจขาดเลือด
• โรคหลอดเลือดสมอง
  

2. โรคกล้ามเนื้อและข้อ

• ข้อเข่าเสื่อม
• ปวดหลังเรื้อรัง
• ภาวะหมอนรองกระดูกเสื่อม
  

3. ปัญหาเกี่ยวกับระบบทางเดินหายใจ

• ภาวะหยุดหายใจขณะหลับ (Obstructive Sleep Apnea)
• หายใจติดขัดง่าย ขณะนอนหรือนอนกรนเสียงดัง
  

4. มะเร็งบางชนิด

• มะเร็งเต้านม
• มะเร็งลำไส้ใหญ่
• มะเร็งตับ
• มะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก
  

5. ปัญหาทางจิตใจ

• ภาวะซึมเศร้า ความวิตกกังวล
• การสูญเสียความมั่นใจในตนเอง
• ถูกตีตราในสังคม (Stigma)
  
  
  

แนวทางการรักษาโรคอ้วน

การรักษาขึ้นอยู่กับระดับความรุนแรงของโรคอ้วน และปัจจัยร่วมอื่น ๆ เป้าหมายคือการลดน้ำหนักอย่างยั่งยืน โดยมีแนวทางหลัก ๆ ดังนี้:

1. การปรับพฤติกรรม

• ควบคุมปริมาณและประเภทของอาหาร
• กินช้า เคี้ยวให้ละเอียด
• หลีกเลี่ยงการกินตามอารมณ์
• จดบันทึกการกินและน้ำหนัก
  

2. การออกกำลังกาย

• เดินเร็ว วิ่ง ว่ายน้ำ ปั่นจักรยาน หรือกิจกรรมอื่นที่เพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจ
• ควรทำอย่างน้อย 150-300 นาที/สัปดาห์
• ควบคู่กับการฝึกกล้ามเนื้อ 2 วัน/สัปดาห์
  

3. การใช้ยา

ในกรณีที่ BMI ≥ 27 และมีโรคร่วม หรือ BMI ≥ 30 อาจพิจารณาใช้ยาลดน้ำหนักร่วมกับการปรับพฤติกรรม โดยต้องอยู่ในการดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด เช่น

• ยากลุ่ม Orlistat (ลดการดูดซึมไขมัน)
• ยากลุ่ม GLP-1 agonist (ลดความอยากอาหาร)
  

4. การผ่าตัดลดน้ำหนัก (Bariatric Surgery)

ใช้ในกรณีที่:

• BMI ≥ 40 หรือ
• BMI ≥ 35 ร่วมกับโรคที่ควบคุมยาก เช่น เบาหวาน ความดัน

เช่น การตัดกระเพาะบางส่วน (Sleeve Gastrectomy) หรือการทำ Bypass

การป้องกันโรคอ้วน

“การป้องกันย่อมดีกว่าการรักษา” โดยเฉพาะในเด็กและวัยรุ่นที่มีแนวโน้มอ้วนตั้งแต่เล็ก ควรดูแลสุขภาพตั้งแต่เนิ่น ๆ ดังนี้:

• ปลูกฝังนิสัยกินอาหารสุขภาพตั้งแต่วัยเด็ก
• สนับสนุนให้มีกิจกรรมทางกาย
• จำกัดเวลาใช้หน้าจอ (Screen Time)
• สร้างสิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อสุขภาพ เช่น มีสวนสาธารณะ อาหารสุขภาพราคาถูก
• สื่อสารเรื่องสุขภาพในเชิงบวก ไม่ Body Shaming
  
  
  

สรุป

โรคอ้วนเป็นเรื่องใหญ่กว่าที่คิด เพราะมันไม่เพียงกระทบต่อรูปร่าง แต่ยังเป็นจุดเริ่มต้นของโรคร้ายหลายชนิดในร่างกายและจิตใจ การตระหนักรู้และลงมือเปลี่ยนแปลงตั้งแต่วันนี้ คือกุญแจสำคัญสู่สุขภาพดีระยะยาว ทั้งในระดับบุคคล ครอบครัว และสังคมโดยรวม